ترکیب و مزایای تغذیه با شیر مادر
سایت مرجع
سایت مرجع
تغذیه با شیر مادر مناسبترین نوع تغذیه برای شیرخوار است. پس از زایمان، هیچ لحظه ای را برای شروع تغذیه با شیر مادر نباید تلف نمود. بلافاصله بعد از تولد تا چندین روز پس از آن مایعی از سینه مادر ترشح می شود که غلیظ و زردرنگ است که به آن «آغوز» یا «کلستروم» گفته می شود و سرشار از مواد ایمنی زا برای نوزاد است.
به گزارش خبرنگار سایت پزشکان بدون مرز ، شیر مادر به تنهایی از بدو تولد تا پایان شش ماهگی تمام نیازهای غذایی شیرخوار را تأمین می کند و برای رشد طبیعی او کافی است.
آغوز (کلستروم یا ماک) شیر غلیظ و زرد رنگی است که حاوی مواد مغذی است و اولین واکسن برای محافظت شیرخوار محسوب می شود.
شیر مادر حاوی موادی است که احتمال ابتلاء، شیرخوار به بیماریهای عفونی را کاهش می دهد و در صورت ابتلاء از شدت بیماری می کاهد.
میزان ابتلای به اسهال، عفونت گوش میانی، عفونت دستگاه تنفسی فوقانی، در شیرخوارانی که با شیرمادر تغذیه می شوند کمتر است.
در خانواده هایی که سابقأ آسم و آلرژی وجود دارد، شیر مادر بهترین غذا برای شیرخوار است و امکان ابتلای شیرخوار به آسم و آلرژی را کاهش می دهد.
ترکیب شیر مادر متناسب با سن و رشد شیرخوار تغییر می کند.
ترکیب شیر مادر در هر وعده شیردهی تغییر می کند و در ابتدا چربی شیر کمتر و آب آن بیشتر است؛ لذا تشنگی شیر خوار را برطرف می کند، در آخر چربی آن بیشتر می شود و شیرخوار را سیر می کند.
● ترکیب کلستروم:
کلستروم یا آغوز، ماده غذایی بسیار مقوی است که تا چند روز پس از زایمان ترشح می شود. اهمیت کلستروم یا آغوز در نوع و میزان پروتئینهای آن است که میزان آغوز سه برابر شیر مادر است و این پروتئینها از نوع اسیدهای امینه ضروری و نیز پروتئینهای ایمنی بخش به نام ایمنوگلوبولینها می باشند.
این پروتئینها در آغوز مادری که نوزاد نارس به دنیا آورده نسبت به پروتئین آغوز مادرانی که بموقع زایمان کرده اند ۲۰% افزایش دارد. بنابراین، آغوز سرشار از مواد مختلف ایمنی زا بر ضد باکتریها و ویروسها می باشد.
همچنین یک میلی لیتر آغوز حدود ۱۱۰۰۰۰۰۰ گلبول سفید دارد که گلبولهای سفید از عوامل بسیار مهم ایمنی بخش برای نوزاد است و او را در مقابل بیماریهای میکروبی و ویروسی محافظت می کند. نوعی از این پروتئینها ایمنوگلوبولین به نام IgA می باشد که میزان آن در آغوز بسیار قابل توجه است.
مخاطهای گوارشی نوزاد در چند هفته اول زندگی، قادر به ترشح IgA نیست و بایستی این ماده از طریق آغوز به نوزاد برسد تا از مخاط گوارشی نوزاد در مقابل هجوم باکتریهایی چون شیکلا E.COLi بسالمونلد، استافیلوکوک روتا ویروسها و ویروس پولیو محافظت نماید.
● میزان لاکتوز:
میزان لاکتوز آغوز ۷/۵ گرم درصد، لاکتوز شیر کامل ۱/۷ گرم درصد و لاکتوز شیر گاو ۴ گرم درصد است. پس از گذشت چند روز بتدریج از غلظت آغوز کاسته شده و سرانجام، شیر با ترکیب خاصی تولید و ترشح می شود. در ارتباط با تولید و ترشح بیشتر شیر عواملی دخالت دارند .
● ترکیب شیر مادر
شیر مادر دارای سه دسته اصلی مواد غذایی یعنی قند، چربی و پروتئین است.
● قند
نوع قند شیر مادر، لاکتوز است. از آنجا که سلولهای مغز فقط از قندی به نام گلوکز تغذیه می کنند، رشد و تکامل مغزی نوزاد با میزان قند موجود در شیر مادر ارتباط مستقیم دارد.
لاکتوز شیر مادر بسرعت به گلوکز و گالاکتوز تجزیه شده که گلوکز به مصرف سلولهای مختلف، بخصوص سلولهای مغزی و عصبی می رسد و گالاکتوز به مصرف یک نوع باکتری به نام لاکتو باسیل و باعث تکثیر این باکتری می شود. در نتیجه از رشد سایر میکروبها و باکتریهای بیماری زا جلوگیری می گردد.
● پروتئین:
در شیر مادر دو نوع پروتئین به نام کازئین و WHEY وجود دارد که میزان پروتئین WHEY (وی) حدود ۸۰% کل پروتئینهای شیر مادر را تشکیل می دهد.
اهمیت پروتئین وی WHEY در سهل الهضم بودن آن است؛ در حالی که شیر مادر در مقایسه با شیر انسان، عمدتا حاوی کازئین است که بسیار دیر هضم بوده، جذب و هضم آن مستلزم صرف انرژی زیاد است، میزان پروتئین شیر انسان نصف پروتئین شیر گاو است، ولی به لحاظ خصوصیات بیولوژیک انرژی مورد نیاز بدن شیرخوار را تأمین نموده و بهترین و مناسبترین غذا برای شیرخوار است.
اسید آمینه ضروری مانند سیستئین که برای رشد جسمانی و اسید آمینه تورین که برای رشد و تکامل مغزی و عصبی شیرخوار حائز اهمیت است فقط در شیر مادر موجود است و شیر گاو فاقد این نوع اسیدهای آمینه می باشد، دلیل اهمیت این دو اسید آمینه این است که هیچ کدام از اینها در بدن نوزاد ساخته نمی شود. خون نوزادی که شیر مادر می خورد دارای این دو اسید آمینه ضروری و مهم است، در حالی که خون نوزادانی که از شیرهای جانشین شونده استفاده می کنند فاقد سیستئین و تورین است.
● چربی:
مواد چربی مهمترین منبع تولید و ذخیره انرژی در بدن است، به طوری که هر یک گرم چربی حدود نه کالری انرژی تولید می کند، در حالی که هر گرم قند یا پروتئین حدود چهار کالری انرژی تولید می کند.
شیر مادر، در ساعات مختلف از ترکیب متغیری برخوردار است. در ساعت شش صبح کمترین میزان چربی و حدود دو بعد از ظهر بیشترین مقدار چربی را دارد. در هر نوبت که شیرخوار شروع به مکیدن شیر مادر می کند، ابتدا غلظت چربی شیر بسیار کم است و در پایان شیر خوردن، میزان چربی بسیار زیاد می شود بیشترین نوع چربی شیر مادر را یک نوع چربی به نام تری گلیسیرید تشکیل می دهد که بعدها در بدن نوزاد طی مراحلی به اسیدهای چرب آزاد و گلیسرول تبدیل می شود، البته مقداری از این تبدیل انرژی در شیر مادر صورت می گیرد به طوری که بلافاصله بعد از شیر خوردن مقدار قابل توجهی انرژی آماده در اختیار شیرخوار قرار می گیرد.
میزان و نوع چربی مصرف شده توسط مادر بر روی میزان چربی شیر مادر اثر می گذارد و علاوه بر اینکه تغذیه مطلوب مادر شیرده بر حجم شیر مؤثر است بر میزان و نوع چربی نیز تأثیر بسزایی دارد. بنابراین، توصیه و تأکید می شود که کلیه مادران در دوران بارداری و شیردهی به وضع و کیفیت تغذیه خود کاملاً دقت نمایند تا بتوانند فرزندان سالم و قویتری داشته باشند.
کلسترول نیز یک نوع چربی است که در شیر مادر نسبت به شیر خشک بیشتر یافت می شود و سیستم گوارشی نوزاد را برای هضم و متابولیسم کلسترول در آینده آماده تر می کند و به لحاظ همین کسب آمادگی است که شیر مادرخواران نسبت به شیر خشک خواران کمتر دچار عوارض قلبی و عروقی ناشی از افزایش کلسترول می شوند، تغییر رژیم غذایی مادر تأثیری بر میزان کلسترول شیر مادر نمی گذارد.
اسیدلینولئیک و اسید آراشیدونیک دو نوع اسید چرب ضروری هستند. میزان اسیدلینولئیک شیر مادر حدود هشت برابر شیر گاو است و وجود آن برای رشد و تکامل مغز بسیار مهم است، کمبود اسید آراشیدونیک می تواند موجب التهاب مختلف پوستی، عقب ماندگی رشد جسمی و کاهش تعداد پلاکتهای خون شود، بعلاوه کودک را نسبت به عفونتهای مختلف مستعد می کند.
اهمیت چربی شیر مادر در مورد نوزادان نارس بسیار قابل توجه است چون نوزادان نارس باید ضمن اینکه روند طبیعی رشد خود را طی می کنند تأخیر رشد خود را نسبت به همسالانشان نیز جبران نمایند بنابراین، به میزان انرژی بیشتری نیاز دارند، و مهمترین منبع تولید این انرژی چربی شیر مادر است.
حکمت بی نظیر خالق هستی به گونه ای اعجاب انگیز این نیاز نوزادان نارس را تأمین کرده است. چربی شیر مادرانی که نوزاد نارس به دنیا آورده اند نسبت به چربی شیر مادران دیگر ۳۰% افزایش دارد، همچنین پروتئین این گونه مادران نیز ۲۰% بیشتر است.
پرومتاگلاندینها موادی هستند که در هیچ شیرخشکی یافت نمی شوند، ولی در شیر مادر وجود دارند و از مخاطهای گوارشی و سایر مخاطهای نوزاد در برابر سموم میکروبها محافظت می کنند.
چرا می گوییم شیر مادر بهترین غذا برای شیرخوار است. مهمترین امتیاز و ویژگی شیر مادر نسبت به بقیه شیرها و بخصوص نسبت به شیرخشک، تازگی و طراوت آن است. شیر مادر، نه تنها عاری از میکروب است، بلکه سرشار از مواد ایمنی بخش بوده، به طور مستقیم، به مصرف شیرخوار می رسد و نیاز به نگهداری و جوشاندن و مسایل دیگر ندارد.
● ویتامینها:
شیر مادر حاوی ویتامینهای ضروری و مواد معدنی مختلف است، مهمترین ویتامینهای شیر مادر عبارتند از: ویتامین K، ویتامین D، ویتامین E و ویتامین C.
1ـ ویتامین K
اگرچه ویتامین K در شیر مادر وجود دارد، ولی به دلیل اینکه در دوران نوزادی احتمال خونریزی وجود دارد، و اینکه میزان حجم شیر مادر و به دنبال آن ویتامین K در دوره نوزادی پایین می باشد، بهتر این است که در دوره نوزادی از ویتامین K خوراکی استفاده شود. ویتامین K در مراحل مختلف انعقاد خون دخالت دارد و بعضی از فاکتورهای انعقادی به میزان ویتامین K وابسته است. بنابراین، اگر نوزادی با کمبود ویتامین K روبه رو گردد، ممکن است دچار خونریزیهای مختلف شود.
۲ـ ویتامین D
همان طور که می دانیم ویتامین D در ساخحت و استحکام استخوانها نقش اساسی دارد و کمبود آن می تواند منجر به بیماری راشیتیسم یا نرمی استخوان در شیرخواران شود. ویتامین D در شیر مادر وجود دارد و به طور کامل در بدن نوزاد و شیرخوار جذب می شود. همان طور که در مباحث قبل بارها تأکید شد، مادران باید در دوران بارداری و بعد از آن نیز از شیر و فراورده های آن و سبزیجات به میزان بیشتری استفاده نمایند. در این صورت شیرخوار نیاز به تجویز ویتامین D اضافی نخواهد داشت. ناگفته نماند علاوه بر این لازم است که شیرخوار به طور مستقیم در معرض نور خورشید قرار بگیرد. بر اثر تابش نور خورشید که حاوی اشعه ماورای بنفش است، نوعی از ویتامین D که به صورت غیر فعال در زیر پوست شیرخوار وجود دارد، به نوع فعال ویتامین D تبدیل می شود. اگر تغذیه مادر مطلوب نباشد یا شیرخوار در معرض آفتاب قرار نگیرد ممکن است شیرخوار به راشیتیسم (نرمی استخوانها) دچار شود. بنابراین، جهت پیشگیری از این بیماری لازم است روزانه حدود ۴۰۰ واحد ویتامین D خوراکی برای شیرخوار، تجویز شود.
۳ـ ویتامین E
ویتامین E جهت تحکیم جدار گلبولهای قرمز ضروری است، کمبود آن ممکن است باعث پارگی جدار گلبول قرمز و لیزی آن و در نهایت منجر به کم خونی شود. همچنین وجود ویتامین E برای سلامت سلولهای شبکیه چشم و ریه ضروری است. مصرف شیر مادر از بروز این عوارض جلوگیری می کند.
مواد معدنی: شیر مادر حاوی بعضی از مواد معدنی مهم و ضروری است که مهمترین آنها آهن، روی، منیزیم و املاح دیگر مثل سدیم، پتاسیم، کلسیم و فسفر می باشد. به دلیل اینکه کلیه های نوزادان و شیرخواران ظریف و حساس است و تحمل بار زیاد املاح را ندارد، میزان املاح در شیر مادر کم و متناسب با کلیه شیرخوار است.
* آهن
میزان آهن شیر مادر کم است، با این وجود به دلیل اینکه جذب آهن شیر مادر بسیار خوب است، شیرخوار تا حدود چهار یا شش ماهگی نیاز به تجویز آهن ندارد و بندرت در قبل از شش ماهگی نیاز به تجویز آهن پیدا می شود، اما به دلیل اینکه بتدریج میزان هموگلوبین خون شیرخوار کم می شود لازم است بعد از چهار یا شش ماهگی از قطره آهن استفاده شود. مقدار آهن شیر گاو کم است. جذب آهن شیر گاو بر خلاف شیر انسان بسیار ناچیز است، به طوری که جذب آهن شیر مادر حدود ۵۰% و جذب آهن شیر گاو حدود ۵% است. کمبود آهن منجر به کم خونی فقر آهن می شود. آهن در ساختمان هموگلوبین و گلبول قرمز نقش اساسی دارد. کم خونی فقر آهن باعث عصبانیت، کج خلقی، بی اشتهایی و رنگ پریدگی شیرخوار می شود.
* روی
نوزادان و شیرخوارانی که از شیر مادر استفاده می کنند دچار کمبود روی نمی شوند اما شیرخوارانی که از شیر غیر مادر تغذیه می کنند دچار کمبود روی و در نتیجه التهابات پوستی می شوند که درمان آن خوردن شیر مادر است.
● ضد حساسیت:
شیر مادر دارای خاصیت ضد حساسیت است و هنوز هیچ گزارش مستندی مبنی بر حساسیت نسبت به شیر مادر منتشر نشده است. توصیه می شود که کودکان و شیرخواران خانواده هایی که دارای سوابق حساسیتهای مختلف پوستی ـ تنفسی هستند با شیر مادر تغذیه شوند، زیرا شیر مادر سرشار از نعمت، رحمت، بهداشت و درمان است.
● دلایل مهم برای تغذیه کودک با شیر مادر :
در شیر مادر آب کافی وجود دارد و برای رفع تشنگی شیرخوار نیازی به آب یا آب قند وجود ندارد.
شیر مادر به راحتی هضم می شود و در شیرخوارانی که بیمار هستند و اشتهای کمی دارند بهترین غذاست.
شیر مادر پاک و بدون آلودگی میکروبی و دارای درجه حرارت مناسب است.
شیر مادر در سال دوم زندگی، به تنهایی ۳۱. انرژی و موادمغذی مورد نیاز شیرخوار را تأمین می کند و بهتر است از شیر مادر همراه با غذای خانواده استفاده شود.
بامکیدن پستان مادر علاوه بر این که شیرخوار سیر می شود، غریزأ مکیدن او نیز ارضاء می گردد.
جذب کلسیم شیر مادر به سبب نسبت مناسبی که با فسفر موجود در شیر مادر دارد، بهتر انجام می گیرد و شیرخوارانی که از شیر مادر تغذیه می کنند کمتر به کمبود کلسیم دچار می شوند.
جذب آهن شیر مادر به دلیل وجود «لاکتوفرین» در آن بهتر انجام می گیرد و تا شروع تغذیأ کمکی نیازی به دادن قطره آهن به شیرخوار وجود ندارد.
به دلیل هضم و جذب راحت چربی و پروتئین شیر مادر، دردهای قولنجی و نفخ و حساسیت و استفراغ در شیر مادرخواران کمتر دیده می شود.
سوخت و ساز کلسترول موجود در شیر مادر بهتر از کلسترول سایر شیرهاست و خطر افزایش کلسترول در بزرگسالی و بیماریهای قلبی و عروقی در شیر مادرخواران کمتر است.
ترکیب شیر مادر به گونه ای است که به کلیه های شیرخوار آسیب نمی رساند.
تغذیأ شیرخوار با شیر مادر باعث ایجاد رابطأ عاطفی بین مادر و فرزند می شود و اثر مطلوبی بر رشد شیرخوار دارد.
شیرخوارانی که با شیر مادر تغذیه می شوند، در کودکی و بلوغ از تعادل روانی بهتری برخوردار هستند.
شیر مادر برای نوزادان نارس مناسبترین غذاست و از بروز بیماریهای عفونی در این نوزادان جلوگیری می کند و ارزش حیاتی دارد.
در شیرخوارانی که با شیر مادر تغذیه می شوند، احتمال ابتلای به اسهال کمتر است و سوختگی ناشی از کهنه در ناحیأ تناسلی (Diaper rash) کمتر دیده می شود.
هوش شیرخوارانی که از شیر مادر تغذیه می کنند بالاتر از هوش سایر شیرخواران است.
مشکلات دهان و فک و دندان در شیرخوارانی که با شیر مادر تغذیه می شوند کمتر از شیرخوارانی است که با سر شیشه و پستانک تغذیه می شوند.
خطر ابتلای به «آرتریت روماتوئید» جوانان در شیر مادرخواران کمتر است
شیرخوارانی که با شیر مادر تغذیه می شوند کمتر به افت قند خون دچار می شوند.
خطر ابتلای به «لنفوما» در شیرخوارانی که با شیر مادر تغذیه می شوند کمتر است.
شیرخوارانی که با شیر مادر تغذیه می شوند کمتر به «MS» (سختی عضلات) مبتلا می شوند.
شیرخوارانی که قبل از یک سالگی با شیر گاو تغذیه شده اند، در معرض خطر ابتلای به خونریزی گوارشی و «آنمی» هستند.
● مزایای تغذیه با شیرمادر برای مادران
در مادرانی که به طور انحصاری و مکرر در شب و روز شیرخوارشان را با شیر خود تغذیه می کنند، تخمک گذاری و قاعدگی دیرتر اتفاق می افتد و امکان حاملگی مجدد کمتر است.
در مادرانی که با شیرمادر نوزادشان را تغذیه می کنند رحم زودتر جمع می شود و به اندازه طبیعی برمی گردد و چون قاعدگی نیز با تاخیر انجام می گیرد خطر ابتلای مادر به کم خونی کاهش می یابد.
شیر دادن باعث سوخت و ساز چربی ذخیره شده در دوران بارداری می شود و اندام مادر زودتر به حالت قبل از بارداری برمی گردد.
مادرانی که به شیرخوارشان شیر می دهند کمتر دچار مشکلات روحی و عاطفی می شوند.
در مادران سزارین شده تماس های مکرر با شیرخوار سبب کاهش درد می شود.
ابتلای به سرطان پستان و تخمدان در زنانی که شیرخوارشان را با شیرمادر تغذیه می کنند کمتر اتفاق می افتد.
شیردهی خطر ابتلاء به پوکی استخوان و شکستگی استخوان لگن را در مادر کاهش می دهد.
مزایای اقتصادی و اجتماعی تغذیه با شیرمادر
با وجود افزایش نیاز مادر به غذا در طول مدت شیردهی، هزینه داشتن یک رژیم غذایی صحیح و موفقیت در شیردهی به مراتب کمتر از هزینه خرید شیر خشک و غذاهای آماده برای شیرخواران محروم از شیر مادر است.
به دلیل اینکه شیرخوارانی که با شیر مادر تغذیه می شوند کمتر به بیماری مبتلا می شوند، هزینه درمانی آنها کمتر است.
تغذیه شیرخواران با شیر مادر از خروج مقادیر زیادی ارز به خارج از کشور جهت خرید شیرخشک جلوگیری می کند و به توسعه اقتصادی کشور کمک می کند.
چون سلامت هر جامعه با ارتقای سطح تغذیه، رشد کودکان، پیشگیری از بیماری های عفونی و تنظیم خانواده و کنترل جمعیت ارتباط مستقیم دارد، تغذیه با شیرمادر به تنهایی همه این موارد را با روشی آسان و مقرون به صرفه فراهم می سازد.
به گزارش خبرنگار سایت پزشکان بدون مرز ، شیر مادر به تنهایی از بدو تولد تا پایان شش ماهگی تمام نیازهای غذایی شیرخوار را تأمین می کند و برای رشد طبیعی او کافی است.
آغوز (کلستروم یا ماک) شیر غلیظ و زرد رنگی است که حاوی مواد مغذی است و اولین واکسن برای محافظت شیرخوار محسوب می شود.
شیر مادر حاوی موادی است که احتمال ابتلاء، شیرخوار به بیماریهای عفونی را کاهش می دهد و در صورت ابتلاء از شدت بیماری می کاهد.
میزان ابتلای به اسهال، عفونت گوش میانی، عفونت دستگاه تنفسی فوقانی، در شیرخوارانی که با شیرمادر تغذیه می شوند کمتر است.
در خانواده هایی که سابقأ آسم و آلرژی وجود دارد، شیر مادر بهترین غذا برای شیرخوار است و امکان ابتلای شیرخوار به آسم و آلرژی را کاهش می دهد.
ترکیب شیر مادر متناسب با سن و رشد شیرخوار تغییر می کند.
ترکیب شیر مادر در هر وعده شیردهی تغییر می کند و در ابتدا چربی شیر کمتر و آب آن بیشتر است؛ لذا تشنگی شیر خوار را برطرف می کند، در آخر چربی آن بیشتر می شود و شیرخوار را سیر می کند.
● ترکیب کلستروم:
کلستروم یا آغوز، ماده غذایی بسیار مقوی است که تا چند روز پس از زایمان ترشح می شود. اهمیت کلستروم یا آغوز در نوع و میزان پروتئینهای آن است که میزان آغوز سه برابر شیر مادر است و این پروتئینها از نوع اسیدهای امینه ضروری و نیز پروتئینهای ایمنی بخش به نام ایمنوگلوبولینها می باشند.
این پروتئینها در آغوز مادری که نوزاد نارس به دنیا آورده نسبت به پروتئین آغوز مادرانی که بموقع زایمان کرده اند ۲۰% افزایش دارد. بنابراین، آغوز سرشار از مواد مختلف ایمنی زا بر ضد باکتریها و ویروسها می باشد.
همچنین یک میلی لیتر آغوز حدود ۱۱۰۰۰۰۰۰ گلبول سفید دارد که گلبولهای سفید از عوامل بسیار مهم ایمنی بخش برای نوزاد است و او را در مقابل بیماریهای میکروبی و ویروسی محافظت می کند. نوعی از این پروتئینها ایمنوگلوبولین به نام IgA می باشد که میزان آن در آغوز بسیار قابل توجه است.
مخاطهای گوارشی نوزاد در چند هفته اول زندگی، قادر به ترشح IgA نیست و بایستی این ماده از طریق آغوز به نوزاد برسد تا از مخاط گوارشی نوزاد در مقابل هجوم باکتریهایی چون شیکلا E.COLi بسالمونلد، استافیلوکوک روتا ویروسها و ویروس پولیو محافظت نماید.
● میزان لاکتوز:
میزان لاکتوز آغوز ۷/۵ گرم درصد، لاکتوز شیر کامل ۱/۷ گرم درصد و لاکتوز شیر گاو ۴ گرم درصد است. پس از گذشت چند روز بتدریج از غلظت آغوز کاسته شده و سرانجام، شیر با ترکیب خاصی تولید و ترشح می شود. در ارتباط با تولید و ترشح بیشتر شیر عواملی دخالت دارند .
● ترکیب شیر مادر
شیر مادر دارای سه دسته اصلی مواد غذایی یعنی قند، چربی و پروتئین است.
● قند
نوع قند شیر مادر، لاکتوز است. از آنجا که سلولهای مغز فقط از قندی به نام گلوکز تغذیه می کنند، رشد و تکامل مغزی نوزاد با میزان قند موجود در شیر مادر ارتباط مستقیم دارد.
لاکتوز شیر مادر بسرعت به گلوکز و گالاکتوز تجزیه شده که گلوکز به مصرف سلولهای مختلف، بخصوص سلولهای مغزی و عصبی می رسد و گالاکتوز به مصرف یک نوع باکتری به نام لاکتو باسیل و باعث تکثیر این باکتری می شود. در نتیجه از رشد سایر میکروبها و باکتریهای بیماری زا جلوگیری می گردد.
● پروتئین:
در شیر مادر دو نوع پروتئین به نام کازئین و WHEY وجود دارد که میزان پروتئین WHEY (وی) حدود ۸۰% کل پروتئینهای شیر مادر را تشکیل می دهد.
اهمیت پروتئین وی WHEY در سهل الهضم بودن آن است؛ در حالی که شیر مادر در مقایسه با شیر انسان، عمدتا حاوی کازئین است که بسیار دیر هضم بوده، جذب و هضم آن مستلزم صرف انرژی زیاد است، میزان پروتئین شیر انسان نصف پروتئین شیر گاو است، ولی به لحاظ خصوصیات بیولوژیک انرژی مورد نیاز بدن شیرخوار را تأمین نموده و بهترین و مناسبترین غذا برای شیرخوار است.
اسید آمینه ضروری مانند سیستئین که برای رشد جسمانی و اسید آمینه تورین که برای رشد و تکامل مغزی و عصبی شیرخوار حائز اهمیت است فقط در شیر مادر موجود است و شیر گاو فاقد این نوع اسیدهای آمینه می باشد، دلیل اهمیت این دو اسید آمینه این است که هیچ کدام از اینها در بدن نوزاد ساخته نمی شود. خون نوزادی که شیر مادر می خورد دارای این دو اسید آمینه ضروری و مهم است، در حالی که خون نوزادانی که از شیرهای جانشین شونده استفاده می کنند فاقد سیستئین و تورین است.
● چربی:
مواد چربی مهمترین منبع تولید و ذخیره انرژی در بدن است، به طوری که هر یک گرم چربی حدود نه کالری انرژی تولید می کند، در حالی که هر گرم قند یا پروتئین حدود چهار کالری انرژی تولید می کند.
شیر مادر، در ساعات مختلف از ترکیب متغیری برخوردار است. در ساعت شش صبح کمترین میزان چربی و حدود دو بعد از ظهر بیشترین مقدار چربی را دارد. در هر نوبت که شیرخوار شروع به مکیدن شیر مادر می کند، ابتدا غلظت چربی شیر بسیار کم است و در پایان شیر خوردن، میزان چربی بسیار زیاد می شود بیشترین نوع چربی شیر مادر را یک نوع چربی به نام تری گلیسیرید تشکیل می دهد که بعدها در بدن نوزاد طی مراحلی به اسیدهای چرب آزاد و گلیسرول تبدیل می شود، البته مقداری از این تبدیل انرژی در شیر مادر صورت می گیرد به طوری که بلافاصله بعد از شیر خوردن مقدار قابل توجهی انرژی آماده در اختیار شیرخوار قرار می گیرد.
میزان و نوع چربی مصرف شده توسط مادر بر روی میزان چربی شیر مادر اثر می گذارد و علاوه بر اینکه تغذیه مطلوب مادر شیرده بر حجم شیر مؤثر است بر میزان و نوع چربی نیز تأثیر بسزایی دارد. بنابراین، توصیه و تأکید می شود که کلیه مادران در دوران بارداری و شیردهی به وضع و کیفیت تغذیه خود کاملاً دقت نمایند تا بتوانند فرزندان سالم و قویتری داشته باشند.
کلسترول نیز یک نوع چربی است که در شیر مادر نسبت به شیر خشک بیشتر یافت می شود و سیستم گوارشی نوزاد را برای هضم و متابولیسم کلسترول در آینده آماده تر می کند و به لحاظ همین کسب آمادگی است که شیر مادرخواران نسبت به شیر خشک خواران کمتر دچار عوارض قلبی و عروقی ناشی از افزایش کلسترول می شوند، تغییر رژیم غذایی مادر تأثیری بر میزان کلسترول شیر مادر نمی گذارد.
اسیدلینولئیک و اسید آراشیدونیک دو نوع اسید چرب ضروری هستند. میزان اسیدلینولئیک شیر مادر حدود هشت برابر شیر گاو است و وجود آن برای رشد و تکامل مغز بسیار مهم است، کمبود اسید آراشیدونیک می تواند موجب التهاب مختلف پوستی، عقب ماندگی رشد جسمی و کاهش تعداد پلاکتهای خون شود، بعلاوه کودک را نسبت به عفونتهای مختلف مستعد می کند.
اهمیت چربی شیر مادر در مورد نوزادان نارس بسیار قابل توجه است چون نوزادان نارس باید ضمن اینکه روند طبیعی رشد خود را طی می کنند تأخیر رشد خود را نسبت به همسالانشان نیز جبران نمایند بنابراین، به میزان انرژی بیشتری نیاز دارند، و مهمترین منبع تولید این انرژی چربی شیر مادر است.
حکمت بی نظیر خالق هستی به گونه ای اعجاب انگیز این نیاز نوزادان نارس را تأمین کرده است. چربی شیر مادرانی که نوزاد نارس به دنیا آورده اند نسبت به چربی شیر مادران دیگر ۳۰% افزایش دارد، همچنین پروتئین این گونه مادران نیز ۲۰% بیشتر است.
پرومتاگلاندینها موادی هستند که در هیچ شیرخشکی یافت نمی شوند، ولی در شیر مادر وجود دارند و از مخاطهای گوارشی و سایر مخاطهای نوزاد در برابر سموم میکروبها محافظت می کنند.
چرا می گوییم شیر مادر بهترین غذا برای شیرخوار است. مهمترین امتیاز و ویژگی شیر مادر نسبت به بقیه شیرها و بخصوص نسبت به شیرخشک، تازگی و طراوت آن است. شیر مادر، نه تنها عاری از میکروب است، بلکه سرشار از مواد ایمنی بخش بوده، به طور مستقیم، به مصرف شیرخوار می رسد و نیاز به نگهداری و جوشاندن و مسایل دیگر ندارد.
● ویتامینها:
شیر مادر حاوی ویتامینهای ضروری و مواد معدنی مختلف است، مهمترین ویتامینهای شیر مادر عبارتند از: ویتامین K، ویتامین D، ویتامین E و ویتامین C.
1ـ ویتامین K
اگرچه ویتامین K در شیر مادر وجود دارد، ولی به دلیل اینکه در دوران نوزادی احتمال خونریزی وجود دارد، و اینکه میزان حجم شیر مادر و به دنبال آن ویتامین K در دوره نوزادی پایین می باشد، بهتر این است که در دوره نوزادی از ویتامین K خوراکی استفاده شود. ویتامین K در مراحل مختلف انعقاد خون دخالت دارد و بعضی از فاکتورهای انعقادی به میزان ویتامین K وابسته است. بنابراین، اگر نوزادی با کمبود ویتامین K روبه رو گردد، ممکن است دچار خونریزیهای مختلف شود.
۲ـ ویتامین D
همان طور که می دانیم ویتامین D در ساخحت و استحکام استخوانها نقش اساسی دارد و کمبود آن می تواند منجر به بیماری راشیتیسم یا نرمی استخوان در شیرخواران شود. ویتامین D در شیر مادر وجود دارد و به طور کامل در بدن نوزاد و شیرخوار جذب می شود. همان طور که در مباحث قبل بارها تأکید شد، مادران باید در دوران بارداری و بعد از آن نیز از شیر و فراورده های آن و سبزیجات به میزان بیشتری استفاده نمایند. در این صورت شیرخوار نیاز به تجویز ویتامین D اضافی نخواهد داشت. ناگفته نماند علاوه بر این لازم است که شیرخوار به طور مستقیم در معرض نور خورشید قرار بگیرد. بر اثر تابش نور خورشید که حاوی اشعه ماورای بنفش است، نوعی از ویتامین D که به صورت غیر فعال در زیر پوست شیرخوار وجود دارد، به نوع فعال ویتامین D تبدیل می شود. اگر تغذیه مادر مطلوب نباشد یا شیرخوار در معرض آفتاب قرار نگیرد ممکن است شیرخوار به راشیتیسم (نرمی استخوانها) دچار شود. بنابراین، جهت پیشگیری از این بیماری لازم است روزانه حدود ۴۰۰ واحد ویتامین D خوراکی برای شیرخوار، تجویز شود.
۳ـ ویتامین E
ویتامین E جهت تحکیم جدار گلبولهای قرمز ضروری است، کمبود آن ممکن است باعث پارگی جدار گلبول قرمز و لیزی آن و در نهایت منجر به کم خونی شود. همچنین وجود ویتامین E برای سلامت سلولهای شبکیه چشم و ریه ضروری است. مصرف شیر مادر از بروز این عوارض جلوگیری می کند.
مواد معدنی: شیر مادر حاوی بعضی از مواد معدنی مهم و ضروری است که مهمترین آنها آهن، روی، منیزیم و املاح دیگر مثل سدیم، پتاسیم، کلسیم و فسفر می باشد. به دلیل اینکه کلیه های نوزادان و شیرخواران ظریف و حساس است و تحمل بار زیاد املاح را ندارد، میزان املاح در شیر مادر کم و متناسب با کلیه شیرخوار است.
* آهن
میزان آهن شیر مادر کم است، با این وجود به دلیل اینکه جذب آهن شیر مادر بسیار خوب است، شیرخوار تا حدود چهار یا شش ماهگی نیاز به تجویز آهن ندارد و بندرت در قبل از شش ماهگی نیاز به تجویز آهن پیدا می شود، اما به دلیل اینکه بتدریج میزان هموگلوبین خون شیرخوار کم می شود لازم است بعد از چهار یا شش ماهگی از قطره آهن استفاده شود. مقدار آهن شیر گاو کم است. جذب آهن شیر گاو بر خلاف شیر انسان بسیار ناچیز است، به طوری که جذب آهن شیر مادر حدود ۵۰% و جذب آهن شیر گاو حدود ۵% است. کمبود آهن منجر به کم خونی فقر آهن می شود. آهن در ساختمان هموگلوبین و گلبول قرمز نقش اساسی دارد. کم خونی فقر آهن باعث عصبانیت، کج خلقی، بی اشتهایی و رنگ پریدگی شیرخوار می شود.
* روی
نوزادان و شیرخوارانی که از شیر مادر استفاده می کنند دچار کمبود روی نمی شوند اما شیرخوارانی که از شیر غیر مادر تغذیه می کنند دچار کمبود روی و در نتیجه التهابات پوستی می شوند که درمان آن خوردن شیر مادر است.
● ضد حساسیت:
شیر مادر دارای خاصیت ضد حساسیت است و هنوز هیچ گزارش مستندی مبنی بر حساسیت نسبت به شیر مادر منتشر نشده است. توصیه می شود که کودکان و شیرخواران خانواده هایی که دارای سوابق حساسیتهای مختلف پوستی ـ تنفسی هستند با شیر مادر تغذیه شوند، زیرا شیر مادر سرشار از نعمت، رحمت، بهداشت و درمان است.
● دلایل مهم برای تغذیه کودک با شیر مادر :
در شیر مادر آب کافی وجود دارد و برای رفع تشنگی شیرخوار نیازی به آب یا آب قند وجود ندارد.
شیر مادر به راحتی هضم می شود و در شیرخوارانی که بیمار هستند و اشتهای کمی دارند بهترین غذاست.
شیر مادر پاک و بدون آلودگی میکروبی و دارای درجه حرارت مناسب است.
شیر مادر در سال دوم زندگی، به تنهایی ۳۱. انرژی و موادمغذی مورد نیاز شیرخوار را تأمین می کند و بهتر است از شیر مادر همراه با غذای خانواده استفاده شود.
بامکیدن پستان مادر علاوه بر این که شیرخوار سیر می شود، غریزأ مکیدن او نیز ارضاء می گردد.
جذب کلسیم شیر مادر به سبب نسبت مناسبی که با فسفر موجود در شیر مادر دارد، بهتر انجام می گیرد و شیرخوارانی که از شیر مادر تغذیه می کنند کمتر به کمبود کلسیم دچار می شوند.
جذب آهن شیر مادر به دلیل وجود «لاکتوفرین» در آن بهتر انجام می گیرد و تا شروع تغذیأ کمکی نیازی به دادن قطره آهن به شیرخوار وجود ندارد.
به دلیل هضم و جذب راحت چربی و پروتئین شیر مادر، دردهای قولنجی و نفخ و حساسیت و استفراغ در شیر مادرخواران کمتر دیده می شود.
سوخت و ساز کلسترول موجود در شیر مادر بهتر از کلسترول سایر شیرهاست و خطر افزایش کلسترول در بزرگسالی و بیماریهای قلبی و عروقی در شیر مادرخواران کمتر است.
ترکیب شیر مادر به گونه ای است که به کلیه های شیرخوار آسیب نمی رساند.
تغذیأ شیرخوار با شیر مادر باعث ایجاد رابطأ عاطفی بین مادر و فرزند می شود و اثر مطلوبی بر رشد شیرخوار دارد.
شیرخوارانی که با شیر مادر تغذیه می شوند، در کودکی و بلوغ از تعادل روانی بهتری برخوردار هستند.
شیر مادر برای نوزادان نارس مناسبترین غذاست و از بروز بیماریهای عفونی در این نوزادان جلوگیری می کند و ارزش حیاتی دارد.
در شیرخوارانی که با شیر مادر تغذیه می شوند، احتمال ابتلای به اسهال کمتر است و سوختگی ناشی از کهنه در ناحیأ تناسلی (Diaper rash) کمتر دیده می شود.
هوش شیرخوارانی که از شیر مادر تغذیه می کنند بالاتر از هوش سایر شیرخواران است.
مشکلات دهان و فک و دندان در شیرخوارانی که با شیر مادر تغذیه می شوند کمتر از شیرخوارانی است که با سر شیشه و پستانک تغذیه می شوند.
خطر ابتلای به «آرتریت روماتوئید» جوانان در شیر مادرخواران کمتر است
شیرخوارانی که با شیر مادر تغذیه می شوند کمتر به افت قند خون دچار می شوند.
خطر ابتلای به «لنفوما» در شیرخوارانی که با شیر مادر تغذیه می شوند کمتر است.
شیرخوارانی که با شیر مادر تغذیه می شوند کمتر به «MS» (سختی عضلات) مبتلا می شوند.
شیرخوارانی که قبل از یک سالگی با شیر گاو تغذیه شده اند، در معرض خطر ابتلای به خونریزی گوارشی و «آنمی» هستند.
● مزایای تغذیه با شیرمادر برای مادران
در مادرانی که به طور انحصاری و مکرر در شب و روز شیرخوارشان را با شیر خود تغذیه می کنند، تخمک گذاری و قاعدگی دیرتر اتفاق می افتد و امکان حاملگی مجدد کمتر است.
در مادرانی که با شیرمادر نوزادشان را تغذیه می کنند رحم زودتر جمع می شود و به اندازه طبیعی برمی گردد و چون قاعدگی نیز با تاخیر انجام می گیرد خطر ابتلای مادر به کم خونی کاهش می یابد.
شیر دادن باعث سوخت و ساز چربی ذخیره شده در دوران بارداری می شود و اندام مادر زودتر به حالت قبل از بارداری برمی گردد.
مادرانی که به شیرخوارشان شیر می دهند کمتر دچار مشکلات روحی و عاطفی می شوند.
در مادران سزارین شده تماس های مکرر با شیرخوار سبب کاهش درد می شود.
ابتلای به سرطان پستان و تخمدان در زنانی که شیرخوارشان را با شیرمادر تغذیه می کنند کمتر اتفاق می افتد.
شیردهی خطر ابتلاء به پوکی استخوان و شکستگی استخوان لگن را در مادر کاهش می دهد.
مزایای اقتصادی و اجتماعی تغذیه با شیرمادر
با وجود افزایش نیاز مادر به غذا در طول مدت شیردهی، هزینه داشتن یک رژیم غذایی صحیح و موفقیت در شیردهی به مراتب کمتر از هزینه خرید شیر خشک و غذاهای آماده برای شیرخواران محروم از شیر مادر است.
به دلیل اینکه شیرخوارانی که با شیر مادر تغذیه می شوند کمتر به بیماری مبتلا می شوند، هزینه درمانی آنها کمتر است.
تغذیه شیرخواران با شیر مادر از خروج مقادیر زیادی ارز به خارج از کشور جهت خرید شیرخشک جلوگیری می کند و به توسعه اقتصادی کشور کمک می کند.
چون سلامت هر جامعه با ارتقای سطح تغذیه، رشد کودکان، پیشگیری از بیماری های عفونی و تنظیم خانواده و کنترل جمعیت ارتباط مستقیم دارد، تغذیه با شیرمادر به تنهایی همه این موارد را با روشی آسان و مقرون به صرفه فراهم می سازد.
---
© Copyright 2012 oonternet.com